30 saniyede Merkezi Planlama

30 SANİYEDE TEORİ
MERKEZİ PLANLAMA

Soğuk savaş artık tarih oldu. Ama varolduğu süre zarfında, iktisatçılar ya da siyaset bilimcileri arasındaki tartışmalarda en önemli referans oydu. Bir yanda "Kapitalizm" vardı, diğer yanda "Komünizm". Komünist ülkelerde üretim ve dağıtımda baskın olan devletti; devlet makinelerin, fabrikaların ve dükkânların sahibiydi ve bunları kontrol ediyordu. Merkezî bir hükümet organı her birkaç -genellikle beş- yılda bir araya gelecek ve neyi, nasıl, ne zaman ve ne için üretmek gerektiği konusunda bir plan oluşturacaktı. Daha sonra görevler fabrika yönetimlerine dağıtılacak ve onlara hedefler koyulacaktı. Bu sistemde üretim merkezî bir otorite tarafından planlandığından ve sonrasında emirler yayıldığından, sistem merkezî planlama olarak bilinir oldu. Sistemin Sosyalist olması gerekiyordu çünkü ekonomi planlanmıştı ve serbest piyasa ya da özel işletmeler bulunmuyordu. Yandaşları bu yaklaşımı tercih ediyordu, çünkü komuta ekonomileri Batıyı "yakalamak" bakımından daha etkin addediliyorlardı. Bütünüyle planlanmış ekonomiler, 1970'lerin sonuna kadar pek çok Doğu Bloku ülkesinde ve Çin'de bu çerçevede var oldu. Sonrasında, bir liberalizasyon dalgası ya bu komuta ekonomilerini "Piyasa Sosyalizmi"ne dönüştürdü (Çin'de olduğu gibi) ya da "Komünizm"i bütünüyle tahrip etti (Doğu Avrupa ve Rusya'da olduğu gibi).

*

"Gelişmiş ülkelerin elli ya da yüzyıl gerisindeyiz. Bu arayı on yıl içinde kapatmalıyız. Ya bunu yaparız ya da onlar bizi buruşturup atar."
JOSEPH STALİN

*

Doğu Bloku ve Çin’in komuta ekonomilerinin Marx’ın bahsettiği Sosyalizm olduğu kanısı hayli yaygındır. Ancak Marx’ın Sosyalizm versiyonuna baktığınızda, bu kanının yanlış olduğunu görürsünüz. Marş açısından Sosyalizm’in anlamı, üretim araçlarını işçilerin kendilerinin kontrol etmesidir; devletin değil. Buna bağlı olarak ne üretileceğine ve bunun nasıl dağıtılacağına işçiler kendi aralarında karar verirler. Sosyalizm, yalnızca bu açıdan Kapitalizmi ve komuta ekonomilerini benzer sayacaktır.

(KAYNAK: 30 SANİYEDE EKONOMİ / CARETTA KİTAPLARI)

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.