Büyük oyuncuların vadeli piyasada aşırı risk alması sonucu Borsa İstanbul'da oluşan milyarlarca liralık zarar aracı kuruluşlarca karşılanacak. İşlemlerin yapıldığı 5-6 kurum arbitraj fonları ile anlaşarak teminatlar konusunda uzlaşmaya başladı. Ekonomi yönetimi, SPK, Borsa İstanbul ve Takasbank'ın konunun çözülmesi için yaptığı toplantılardan kurumların bu zararı üstlenerek çözmesi fikri ağırlık kazandı. Aracı kuruluşlar VİOP'ta müşterilerinin tüm riskini göremediklerini belirterek bundan sonra benzer krizlerin yaşanmaması için Kredi Kayıt Bürosu (KKB) benzeri bir yapılanma istiyor. Piyasa uzmanları ayrıca VİOP piyasada teminatların fiyata göre günlük artırılıp azaltılmasını ve dar hisseler ile kişi bazında yatırımcıların işlemlerine limit getirilmesi gerektiğini belirtiyor. Haber Türk'ten Rahin Ak'ın konu ile ilgili yazısı şu şekilde:
Borsa İstanbul tarihinin en büyük depreminde fatura borsa aracı kurumlarına çıktı. Krizin baş gösterdiği önceki haftadan beri Hazine ve Maliye Bakanlığı yetkilileri, aracı kurumlar, Sermaye Piyasası Kurulu, Takasbank çözüm adına ardı ardına toplantılar yaptı. Bu toplantılar sonucu fatura işlemlere aracılık eden kurumlara çıktı. Milyarlarca liralık zarar olduğu bilinen işlemlerin 30 Eylül olan son günü gelmeden arbitraj fonları ile uzlaşmaya giden kurumlar daha büyük zarar görmemek için deyim yerindeyse kol kesiyor. Bir çok hissenin VİOP kontratlarında bu uzlaşmaların olduğuna dair emareler görülüyor. Arbitraj fonları VİOP'ta şort pozisyon alırken spot piyasada ise buna karşı hisse alıp kendini koruyor. Şimdi aracı kurum arbitraj fonunun elindeki hisseyi satın alıyor. Şort pozisyonlar ile long pozisyonlar da eşleştiriliyor. İşlemler şort pozisyon almış arbitraj fonları ile long pozisyonların eşleştirilip o anki fiyattan alım satımın yapılması ile gerçekleştiriliyor.
KURUMLAR ZARARI ÇÖZMEYE ÇALIŞIYOR
Kurumlar piyasada oluşan zararı sermayelerine ekleyerek veya krediler de sağlayarak durumu çözmeye çalışıyor. Ayrıca bazı banka sandıklarının ve bankaların hisse geri alımları da kurumların elini rahatlatıyor. Böylece Türkiye'nin Lehmen Brothers vakası diyebileceğimiz büyüklükte olay ucuz atlatılmaya doğru ilerliyor.
Borsa İstanbul dün günü yüzde 0.65 ekside kapatırken işlemlere konu olan banka hisseleri yine taban olsa da satılmayı bekleyen hisse miktarı azaldı. Önümüzdeki bir iki günde özel bankalar ve diğerlerinde olduğu gibi bu hisselerin işlem tahtalarında da rahatlama olması bekleniyor.
KURUMLARIN 4 İSTEĞİ VAR
Sorunun çözümü için Takasbank'ın olağanüstü çaba harcadığı ifade edilirken kurumların bir daha benzer krizlerin yaşanmaması için 4 önemli isteği var. Aracı kuruluşlar VİOP'ta müşterilerinin tüm riskini göremediklerini belirterek Kredi Kayıt Bürosu (KKB) benzeri bir yapılanma istiyor. Böylece kendilerinde işlem yapmak isteyen yatırımcıların toplam riskini görebileceklerini belirten aracı kurumlar şu anda bunun imkansız olduğunu belirtiyor. Piyasa uzmanları ayrıca VİOP piyasada teminatların fiyata göre günlük artırılıp azaltılmasının şart olduğunu belirtiyor. Böylece hisse bazlı riskin azalacağı ifade ediliyor. Diğer iki istek ise küçük ve dar hisselerin ve kişi bazında yatırımcıların işlemlerine limit getirilmesi.
SEKTÖR KURUMSALLAŞTI
Daha önceki borsa krizlerinde kişilerin sahibi olduğu aracı kurumlar çözüme katkı sunamazken son olayda çözüm merkezi haline gelmesi aracı kurumların bir anlamda kurumsallaşmış şirketler haline geldiğini de gösterdi. Sorunun çözümü için çeşitli alanlardan kaynak yaratma çabasına gider kurumlar krizin daha da büyümemesini önledi.
ÖNÜMÜZDEKİ DÖNEM İÇİN ÖNERİLER
Sermaye piyasalarının önde gelen uzmanlarından Ostim Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Berra Doğaner, son operasyonda gözlerin, 30 Eylül’deki vade sonu işlemlerine ve zarar ziyanın netleşmesine kitlendiğini ancak bir taraftan da sistemin yeniden gözden geçirilmesinin gerekliliğinin de net biçimde ortaya çıktığını belirterek şunları kaydetti: "Takasbank teminatlarının piyasa koşullarına göre hızlı biçimde güncellenmesi, pay vadelilerinde işlem görecek hisselerin yeniden gözden geçirilmesi, fiili dolaşımı sınırlı olan payların vadeli işleme açılmaması, spottaki pay adedi ile vadelide açılabilecek pozisyon büyüklüğü arasında bir korelasyon olması, derinliğe bağlı olarak pay vadelilerinde farklı kaldıraç düzeyleri uygulanması, spotta olduğu gibi vadelide de alıcı ve satıcının işlem anında görülebilmesi, pandemi döneminde kaldırılan yukarı yönlü hareketlerde devre kesici uygulamasının yeniden başlanması gibi hususlar başlıca öneriler olarak sıralanabilir."