Betam, yoksul ile zengin arasındaki enflasyon farkı 8 yılda 20
puanı geçtiğini belirtti.
Betam taafından yapılan açıklamada, zengin ile yoksul enflasyonu
arasındaki 21,4 puanlık farkın, zengin ve yoksulun tüketim sepetleri
bileşimlerinin farklı olmasından kaynaklandığını kaydederek,
yoksulların bütçelerinin büyük kısmını gıda, konut gibi zorunlu
ihtiyaçlara ayırırken, en zengin yüzde 20?lik dilimde bu ihtiyaçların
bütçenin çok daha sınırlı bir kısmına karşılık geldiğini belirtti.
Açıklamada şöyle denildi:
"Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yapılan enflasyon
sepeti ağırlıklandırması esasen temsili (ortalama) hane halkının
harcamalarının bileşimini yansıtmaktadır. Dolayısıyla tüketici fiyat
değişimleri de (TÜFE enflasyonu) bu temsili hane halkının maruz
kaldığı enflasyondur. Oysa farklı gelir ve harcama gruplarında yer
alan hanelerde tüketim sepetinin mal ve hizmet bileşimi de farklıdır.
Bu nedenle enflasyon oranları da zaman içinde az ya da çok
farklılaşabilir. Bu araştırma notunda, TÜİK?in Hane halkı Bütçe
Anketi?nin (HBA) tüketim harcamaları bilgileri kullanılarak, 2003
Aralık-2016 Nisan dönemi için en zenginden en yoksula yüzde 20?lik
harcama gruplarına ait farklı enflasyon oranları hesaplanmıştır. Buna
göre zengin kesimden yoksul kesime gidildikçe enflasyon endeksinin
yaklaşık son sekiz yıldır yoksulun aleyhine geliştiği görülmektedir.
Bundan önceki notumuzda 2014 sonu itibariyle zengin ile yoksul
enflasyonu arasındaki fark yüzde 18,1 iken 2016 Nisan itibariyle fark
3,3 puan daha artarak yüzde 21,4?e yükselmiştir. Yoksullar aleyhine
gelişen enflasyon farkı esas olarak konut ve gıda fiyat artışının
ortalama enflasyonun üzerinde artmasından kaynaklanmaktadır.
Farklı gelir grupları için farklı enflasyon hesabı
Enflasyonun nispi fiyat yapısındaki değişimler ile büyük ölçüde
gelir düzeyleri tarafından belirlenen tüketim kalıplarının etkisiyle
farklılaştığı bilinen bir olgudur. Oysa Türkiye İstatistik Kurumu
(TÜİK) tüketici enflasyonunu tahmin ederken zorunlu olarak gelire göre
dizilmiş hanelerin orta kesiminde yer alan temsili hane halkının
enflasyonunu dikkate almaktadır. TÜİK enflasyon oranlarını hesaplarken
temsili hane halkının mal ve hizmet sepetini kullanmakta ve bu
sepetteki ürünlerin ağırlıklarını (paylarını) kullanarak Tüketici
Fiyat Endeksi?ni (TÜFE) hesaplamaktadır. Hesaplanan endeks son
tahlilde temsili hane halkının enflasyonunu yansıtmaktadır. Her malın
ve hizmetin fiyat artışı zaman içinde üretim maliyetlerine ve talep
koşullarına bağlı olarak önemli farklılıklar göstermektedir. Değişik
gelir ve harcama gruplarında yer alan hanelere özgü enflasyon da bu
hanelerin tüketim sepetlerinin mal ve hizmet bileşimine bağlı olarak
farklılaşmaktadır.
2007 yılının ortasında başlayan enerji ve gıda fiyat şoklarının
nispi fiyat yapısında büyük değişiklikler yarattığı bilinmektedir . Bu
yansımanın zengin ile yoksulun enflasyonlarını nasıl etkilediği
sorusunun yanıtı, gerek toplumsal gerek siyasi sonuçları açısından
önemlidir.
Betam gelir gruplarına göre farklılaşan enflasyon olgusunu belli
aralıklarla izlemektedir. Bu konudaki son araştırma notunu 2 Mart
2015?te yayınlamıştık. Bu araştırma notunda ise 2015 yılını ve
2016?nın ilk dört ayını hesaba katarak 2003-2016 (Nisan) dönemi için
en zenginden en yoksula yüzde 20?lik harcama grupları için değişen
aylık enflasyon oranlarını hesapladık .
Yoksul hanelerin enflasyonu daha yüksek
Şekil 1?de 2016 Nisan ayı için sıralı yüzde 20?lik her bir harcama
grubunun ortalama tüketim sepetindeki ana harcama kalemlerinin
ağırlıklarını ve bu kalemlerin fiyat endekslerini kullanarak
hesapladığımız her gruba özgü fiyat endeksleri görülmektedir. Buna
göre en zengin kesimden en yoksul kesime gidildikçe fiyat endeksinin
kayda değer bir biçimde arttığı göze çarpmaktadır. 2016 Nisan ayı
verilerine göre, en zengin yüzde 20?lik diliminde TÜFE endeksi (kısaca
zengin enflasyonu) 274,1?e yükselmişken, en yoksul yüzde 20?lik
dilimde endeks (kısaca yoksul enflasyonu) 295,5?e erişmiştir. Diğer
bir ifadeyle 2003 yılından itibaren zenginin tüketim sepetinin Türk
Lirası bedeli yaklaşık yüzde 174 artış kaydederken yoksulun tüketim
sepetinin bedeli yaklaşık yüzde 196 oranında artmıştır. Zengin ile
yoksul enflasyonu arasında 2007?den itibaren oluşmaya başlayan farkın
geldiği düzey 21,4 puandır. Diğer düşük gelir gruplarının enflasyonu
da yoksulunkine yaklaştığından (Şekil 1) düşük gelirli kesimin
enflasyonun satın alma gücünü erozyona uğratma olgusunu çok daha ağır
yaşadıkları aşikârdır.
Zengin ile yoksul enflasyonu arasındaki 21,4 puanlık fark, zengin
ve yoksulun tüketim sepetleri bileşimlerinin farklı olmasından
kaynaklandığını belirtmiştik. Yoksullar bütçelerinin büyük kısmını
gıda, konut gibi zorunlu ihtiyaçlara ayırırken, en zengin yüzde 20?lik
dilimde bu ihtiyaçlar bütçenin çok daha sınırlı bir kısmına karşılık
gelmektedir. Buna karşılık en zengin yüzde 20?lik kesim, ulaşım, giyim
ve ayakkabı, eğlence ve kültür, eğitim, ev aletleri ve mobilya gibi
ihtiyaçlara bütçesinde daha fazla yer vermektedir. Örneğin, 2014 yılı
Hanehalkı Bütçe Anketi sonuçlarına göre, en yoksul kesim bütçesinin
gıda kalemine ayırdığı pay yüzde 30,1 konut kalemine ayırdığı pay
yüzde 38,8 olarak ölçülürken, aynı kalemler için en zengin kesimin
bütçesinden ayırdığı pay sırasıyla yüzde 13,6 ve yüzde 18,8 olarak
hesaplanmıştır. Bu nedenle gıda ve konut enflasyonu ne kadar yüksekse,
yoksul kesim fiyat artışlarından o ölçüde fazla etkilenmektedir.
Konut ve gıda enflasyonu yoksulların, ulaştırma enflasyonu
zenginlerin aleyhine
En zengin ve en yoksul yüzde 20?lik kesim arasındaki büyük
enflasyon farkının nedenini anlayabilmek için TÜİK tarafından
belirlenen 12 temel mal ve hizmet harcamalarına göz atmak
gerekmektedir. Alt gruplara ait fiyat endeksleri ile bu mal ve
hizmetlerin farklı tüketici sepetleri içindeki ağırlıkları
kullanılarak ortaya çıkan 21,4 puanlık enflasyon farkı bileşenlerine
ayrıştırılabilir. Şekil 2 ve Kutu 1?de en zengin ve en yoksul
arasındaki enflasyon farkı ayrıştırılarak alt kalemlerin enflasyon
farkına olan katkıları gösterilmektedir .
2003 Ocak-2016 Nisan döneminde en yoksulun bütçesinde yüzde 38,8,
en zenginin bütçesinde ise yüzde 18,8?lik paya sahip konut, su ve
enerji fiyat artışı yoksul enflasyonuna 114,8 puanlık katkı yaparken,
zenginin enflasyonuna 51,6 puanlık katkı yapmıştır. Aradaki fark
yoksulun aleyhine 63,2 puandır. İkinci sırada olan gıda ve alkolsüz
içecekler en yoksul kesimin enflasyonuna 87,8 puanlık katkı yaparken,
en zenginin enflasyonuna olan katkısı 36,8 puanla sınırlıdır. Gıda
kalemindeki enflasyon farkı yoksulun 51 puan aleyhine olmuştur. Öte
yandan en zengin yüzde kesimin bütçesinde yüzde 27,2, en yoksul
kesimin bütçesinin ise sadece yüzde 5,5'lik bir bölümünü oluşturan
ulaştırma kalemi, 58,3 puanla zenginin aleyhinde bir fark yaratarak
yoksul ve zengin arasındaki enflasyon farkını azaltıcı etki yapmıştır.
Diğer harcama gruplarından farklı olarak haberleşme kalemi, iki farklı
kesim harcamalarında benzer bir paya sahip olduğu için hem zengin hem
de yoksul kesimin enflasyonuna aynı oranda katkı yapmıştır. Bunun
yanı sıra, alkollü içecekler ve tütün ürünlerine yapılan vergi
zamlarının da en yoksul kesimin enflasyonunu bir ölçüde arttırdığını
belirtelim (6,1 puan).
Görüldüğü gibi yoksul enflasyonu daha çok zorunlu tüketime (gıda,
konut, enerji), zengin enflasyonu ise daha çok lüks tüketimine
(ulaştırma, eğlence, eğitim) duyarlıdır. 2007?nin ikinci yarısından bu
yana enerji ve gıda fiyatlarının genel olarak artış eğiliminde olması
Türkiye?de zengin ve yoksul kesim arasındaki enflasyon farkının
açılmasına yol açmıştır. En yoksul ve en zengin arasındaki enflasyon
farkının zaman içerisindeki değişimi bu olguyu doğrular niteliktedir.
Şekil 3?te en yoksul ve en zengin yüzde 20?lik kesim arasındaki
enflasyon farkının zaman içerisindeki değişimi verilmiştir. Görüldüğü
gibi 2003-2006 arasında en zengin ve en yoksul arasındaki fark görece
küçük ve neredeyse iki sene boyunca en yoksul kesimin lehine
gelişmiştir. 2005?in 3. çeyreğinden itibaren enflasyon farkı yoksul
kesimin aleyhine dönerek istikrarlı bir biçimde artmaya başlamıştır.
2009 kriziyle birlikte düşen gıda ve enerji fiyatlarının etkisiyle
enflasyon farkı artışı yavaşlamıştır. Ardından gıda, özellikle de
enerji fiyatlarının yükselmesiyle enflasyon farkı hızla açılmaya
başlamıştır. İki kesim arasındaki fark 2012 Mayıs'ta 11 puan iken 2013
Aralık ayında gıda fiyatlarındaki ciddi artış Aralık 2014?te fark 18,1
puana yükselmiştir. 2015 yılında gıda fiyatları hızla artarken yurt
içi enerji fiyatlarında sınırlı düşüş sonucu zengin ile yoksul
arasındaki enflasyon farkı dalglanmaya rağmen artmaya devam etmiş ve
25 puana ulaşmıştır (Şekil 3). 2016 yılının ilk aylarında gıda
enflasyonunun düşüş sergilemesi sonucunda 2016 Nisan itibariyle 21,4
puana gerilemiştir. Bu gerilemenin ne ölçüde kalıcı olduğunu
önümüzdeki aylarda izlemeye devam edeceğiz.
http://betam.bahcesehir.edu.tr/
Foreks Haber Merkezi (
[email protected] )
http://www.foreks.com
http://twitter.com/ForeksTurkey