Belgin Maviş [email protected] Belgin Maviş

Başkanlık ve Türkiye için düşünülen Başkanlık Sistemi

11 Kasım 2016, 15:09 - -

Bu analizi hazırlamamızdaki amaç, gündemdeki Anayasa değişimi ve Başkanlık Sistemi ile ilgili yaşanan bilgi kirliliğine ışık tutmak ve dünyada uygulanan Başkanlık Sistemleriyle Türkiye’de uygulanması amaçlanan sistem arasındaki farklar ve benzerliklerle birlikte, bu konuya ilişkin 1981 Anayasasında yer alan hangi maddelerin ne şekilde değişebileceğine dair bilgiler paylaşılmıştır.

TAM BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR?

Başkanlık sistemi, devlet yönetiminde tek bir kişinin başkanlığında hükûmet etme ve devleti yönetme esasına bağlı siyasi sistemdir.[1]

Yürütmenin iktidar olanaklarını genişleten, yasama-yürütme-yargı üçlüsünü kesin bir şekilde ayıran bu sistemde, yasama organı yürütmeyi feshedemez.

ABD, İran, Güney Kore, Azerbaycan, Afganistan ve Brezilya başta olmak üzere çok sayıda ülke Başkanlık sistemi ile yönetilmektedir.

Tek bir Başkanlık Sistemi kalıbı yoktur ve her ülke kendi şartları doğrultusunda bir model geliştirmiştir. Başkanlık sistemi ile birlikte eyalet sistemi olması gerekmiyor.

Bu noktada üniter ve federal devlet tanımlarını yapmak yerinde olacaktır.

Üniter devlet, merkezi idarenin yasama ve yürütmeyi idare ederek idari birimlere uygun gördüğü yetkileri bıraktığı devlet yönetimidir.

Federal devlet ise, birden fazla devletin(eyaletin veya bölgenin) bir araya gelerek dış dünyaya karşı tek bir güç olarak yapılanmasıdır.

Örneğin ABD’de ülke eyaletlere ayrılmışken, İran ve Brezilya gibi ülkeler üniter yapıda Başkanlık sistemi uygulamaktadır.

Türkiye’de de sistemin, üniter yapı korunarak getirilmesi düşünülmektedir.

Her sistemin olduğu gibi bu sistemin de avantajları ve dezavantajları var.

Avantajlarına baktığımızda;

* Parlamento ve Başkan, yasama ve yürütmeyi iki ayrı koldan yapar. Kuvvetler ayrılığı ilkesi kesin çizgilerle çizilmiş olur.

* Başkan halk tarafından seçilir ve meclisin seçtiği Başbakana kıyasla daha meşru görülür.

* Başkan olan kişi, yetkileri dolayısıyla daha hızlı bir karar mekanizması görevi görür.

* Başkanın ve parlamentonun birbirlerini görevden alma yetkileri olmadığından, görev sürelerini dolduran yasama ve yürütme organları istikrarlıdır.

Sistemin getirdiği/getirebileceği dezavantajlara baktığımızda ise;

* Başkanlık makamındaki kişinin otoriterleşme eğilimi içine girme olasılığı,

* Görevini yerine getiremeyen veya otoriterleşen bir Başkan, görev süresi bitimine kadar görevden alınamaması,

* Yasama ve yürütmenin kutuplaşmasıyla ülkeyi siyasi çıkmazlara sürükleme ihtimali,

* Eğer ülkede demokratik unsurlar yeterince gelişmemiş ise yaşanabilecek siyasi sorunlar olarak gösterilmektedir.

ŞU ANKİ SİSTEMDEN FARKI NEDİR?

Başbakanlık makamının olmadığı Başkanlık sisteminde, yasama ve yürütme organları halk tarafından ayrı ayrı seçilir. Buna karşılık parlamenter sistemde halk tarafından seçilen parlamento tarafından, Başbakan ve Bakanlar Kurulu seçilir.

Başkanlık sisteminde, parlamentonun Başkanı görevden alma yetkisi yoktur. Parlamenter sistemde ise Başbakan, güvenoyu almak durumundadır ve meclisin güvenoyu yoklaması ile görevine son verilebilir.

Bununla beraber, Başkan hakkında görevi ile ilgili soruşturma açılması, meclis üye tam sayısının en az 3’te 2’sinin vereceği önerge ile mümkün olabilmektedir.

Parlamento kararı Cumhurbaşkanı tarafından veto edilebilirken, Başkanlık sisteminde Başkanın veto ettiği bir karar sonrası meclis, vetoyu veto edebilir.

YARI BAŞKANLIK SİSTEMİ NEDİR?

Başkanlık sistemi ile parlamenter sistemin özelliklerini bir arada taşıyan Yarı Başkanlık sistemi de vardır.

Yarı Başkanlık sisteminde, Başkan yine halk tarafından seçilir ancak hükumet yasamadan çıkmaktadır.

Hükumet, yani Bakanlar Kurulu, yasama organı olan meclise karşı sorumludur. Yasama, güvenoyu yoklaması ile kabineyi görevden alabilir.

Bu sistemle yönetilen başlıca ülkeler ise Fransa, Rusya, Portekiz ve Finlandiya’dır.

BAŞKANLIK SİSTEMİ DİĞER ÜLKELERDE NASIL UYGULANIYOR?

*ABD

Dünyanın en büyük ekonomisi olan ABD’de tam başkanlık sistemi uygulanıyor. Ülke eyaletlere ayrılmış durumdadır ve yasama organı iki tanedir. Bunlardan birincisi Temsilciler Meclisi, ikincisi ise Senatodur.

Senato, üst meclistir. Meclis seçimleri Başkanlık seçimlerinden ayrı olduğu için, hükumetteki ve meclisteki çoğunluk partisinin ayrı partiler olması mümkündür.

Yasa tasarıları her iki mecliste de ayrı ayrı oylanır. Kabul edilen tasarılardaki farklılıklar bir komisyon tarafından düzenlenir ve Başkana gönderilir. Başkanın veto yetkisini kullanmaması durumunda tasarı yasaya dönüşür.

Başkan 4 yıllığına ve en fazla iki defa seçilebilir.

* FRANSA

Türkiye için bir diğer örnek model olarak gösterilen Fransa’da, yarı başkanlık sistemi uygulanıyor. Bu sistemde üniter yapı mevcut ve Başbakanlık makamı bulunuyor.

Başkan (yani Cumhurbaşkanı), Başbakanı atıyor ve Bakanları da Başbakanın önerisiyle atayabiliyor. Ancak görevden alamıyor. Bununla beraber Bakanlar Kuruluna Başkanın kendisi başkanlık ediyor.

Fransa’da da meclis ve senato olmak üzere iki yasama organı bulunuyor. Başkan, meclisi feshedebiliyor, ancak aynı meclisin tekrar seçilmesi durumunda bir yıl içinde ikinci defa aynı yetkiyi kullanamıyor.

Tam başkanlık sisteminde olduğu gibi Başkan, yetkileri bakımından denetlenemez ve kendisini seçen halk dışında kimseye karşı sorumlu değildir.

Başkan, eskiden 7 yılda bir seçilmesine karşın, meclisle yaşanan karşıtlıklardan dolayı 2002 yılından bu yana 5 yılda bir seçilmektedir.

* RUSYA

Rusya’nın yönetim yapısı yarı başkanlık sistemine benzemektedir. Cumhurbaşkanına çok fazla yetki verilmesi, Rusya’yı diğer ülkelerden ayrıştırmaktadır.

Bir diğer farklı yapısı ise Fransa benzeri bir yarı başkanlık sistemi uygulamasına rağmen üniter değil, ABD benzeri federal bir yapıdadır.

Cumhurbaşkanı, yani Başkan, Başbakanı atamak, hükumeti görevden alabilmek ve toplantılarına başkanlık etmek, üst dizey yargı mensuplarını atamak ve af çıkarabilmek gibi geniş yetkilere sahiptir.

Rusya’da da iki kanatlı bir yasama organı vardır. Duma alt meclis, Federasyon Konseyi üst meclis olarak görev yapmaktadır. Başbakanın göreve gelmesi için Duma’nın onayı gerekmektedir.

Başkan 6 yıllığına halk tarafından seçilmektedir.      

DEVAM EDECEK…

[1]Türk Dil Kurumu Sözlüğü

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.

YORUMLAR (2)
:) :( ;) :D :O (6) (A) :'( :| :o) 8-) :-* (M)