Merkez Bankası 11 Haziran’dan bu yana 4.9 milyar dolar döviz sattı. Pazartesi de 2.2 milyar dolar dövizi piyasaya sürdü. Hepsi kapışıldı. Fiyat 2 kuruş ucuzladı. Peki kim alıyor bu kadar doları?
Milliyet yazarı Güngör Uras bu soruyu köşesine taşıdı. İşte Uras'ın köşe yazısı;
Bugüne kadar, aylık 5 milyar dolar dolayındaki bir cari açığa (döviz açığına) göre oluşmuş arz ve talep dengesinde dolar 1.80  TL dolayına oturmuş görünürken, ne oldu da birden 1.97 TL’ye doğru sıçradı?
Daha düne kadar Merkez Bankası, dolar 1.80 TL’den daha da aşağıya inmesin diyerek, piyasadan döviz topluyor, bankaların elindeki dövizleri alarak rezerve istif ediyordu.
Halbuki şimdilerde tersine bir durum var. Merkez Bankası 11 Haziran’dan bu yana 4 milyar 900 milyon dolarlık “Döviz Tanzim Satışı” yaptığı halde, talebin ateşini söndüremedi.
Pazartesi günü 2 milyar 250 milyon dolar tutarında dövizi piyasaya sürdü. Dolarlar kapışıldı. Doların fiyatı ancak 2 kuruşcuk ucuzladı.
Dolar satmak bu işin raconu
Çok kişi merak ediyor. Merkez Bankası’nın sattığı dövizleri kimler satın alıyor?
Merkez Bankası, dövizde bu tür “fıkırdamalar”ın olduğu dönemlerde döviz satar. Piyasanın ateşini söndürmek için bunu yapar. (Ufak bir hatırlatma: Döviz satmak, bu işin raconlarından biridir ama... Usulü vardır. Ne zaman, ne kadar satılacak? Döviz satarken buna ek olarak faiz silahı nasıl kullanılacak? Racon yerine getirilmez ise dövizler satılır, hiçbir netice alınmaz.)
Merkez Bankası şimdilerde şanslı. Neden şanslı? Geçmişte benzer “fıkırdamalar”da, Türk Lirası’ndan dövize dönme telaşına girdiğinden, halk da döviz satın alırdı. Günümüzde halk talebi yok. Geçmişte benzer “fıkırdamalar”da Merkez Bankası döviz satmaya kalkınca, neyin ne olduğunu bilmeyenler, “Gene birilerine kıyak çekiliyor. Ucuz ucuz döviz satılıyor” derler, kafaları karıştırırlardı. Günümüzde Merkez Bankası ihaleyi yapıyor, talepleri topluyor, piyasa fiyatından döviz satıyor.
İyi de... Dolarlar kime gidiyor?
Tamam... Anlaşıldı. Bugün dünden farklı da... Dövizi alanlar kimler? Bu konuda bilgi bulmak çok zor. Piyasanın içinde olanların tahminleri ise şöyle:
- Bankalar döviz toplamıyor. Bankaların pozisyon kapama telaşları yok. Bu nedenle bankaların talebi sınırlı.
- Dövize büyük talep reel sektörde, büyük rakamlarla ithalat yapan kuruluşlardan geliyor. Özellikle petrol ve petrol ürünü ithal eden, işleyen kuruluşlar döviz satın alıyor.
- Özel sektörde daha önce döviz kredisi kullanan firmalar, döviz kredilerinin taksitlerini ve faizlerini gene ucuz döviz kredisi ile döndürürlerdi. Döviz pahalanınca, piyasadan döviz toplayarak taksitleri ve faizleri dövizle ödemeye başladılar.
- Kısa vadeli ticari döviz kredisi kullanmış olanlar, kur riskinden kaçınmak için kredileri döndürecek yerde piyasadan döviz toplayarak kapatıyorlar.
Bunlar piyasanın içinde olanların tahminleri. Daha doğrusu döviz talebini açıklayan, Merkez Bankası’nın sattığı dövizleri kimlerin satın aldığını açıklayan bilgiler.
Merkez açığı kapatmaya çalışıyor
Bu işin bir de arz yönü var. Türk ekonomisinin çarkı her ay 5 milyar dolar dolayında dış kaynağın ülkeye girmesi sayesinde dönüyor. Her ay ekonomi 5 milyar dolar cari açık (döviz açığı) veriyor. Bu açık bugüne kadar, (1) doğrudan yatırımlar, (2) hisse senedi ve bono satın almak için gelen dövizler  portföy yatırımları, (3) döviz kredileri ile kapatılabiliyordu.
Mayıs ve haziran aylarında cari açığın ne kadar olduğunu, bu açığı kapatacak ölçüde sermaye hareketi (döviz girişi) olup olmadığını bilemiyoruz. Ama tahminlere göre haziran ayında hisse senedi ve bono için döviz girişi yerine döviz çıkışı oldu. Kredi girişi hakkında bilgi yok.
Açık anlatımıyla, döviz çıkışı az bile olsa, döviz girişi yavaşlayınca, ayda 5 milyar dolarlık kaynak gerektiren cari açığı (döviz açığını) kapatmak sorunu ortaya çıkıyor.
Bugüne kadar yabancıların gönderdiği dövizlerle kapanan döviz açığını kapatma yükü Merkez Bankası’nın omzuna biniyor.
Sonuç: Bugüne kadar her ay dışarıdan ülkeye giren 5 milyar dolar dövizi kimler satın alıyorlar idi ise, Merkez Bankası’nın sattığı dövizi de onlar kapışıyor. Merkez Bankası’nın sattığı döviz, bırakınız olağanüstü talebi, olağan talebi bile karşılayamayınca da döviz fiyatı yükseliyor.