Borsaya yeni başlayacaklar için tavsiyeler

Wall Street’in Yalnız Kurdu olarak da bilinen Bernard Baruch, 1910 yılında, henüz 30 yaşındayken New York Menkul Kıymetler Borsası’nda (NYSE) 30 yaşında bir koltuk sahibi ve ABD’nin en önemli finans adamlarından biri oldu. Baruch işinin ehli biri olmasına rağmen borsa yatırımlarını kesinlikle hafife alan biri değildi.

Kendisinin şöyle bir sözü vardı: “Menkul kıymetler borsasının ana amacı olabildiğince çok insanı aptal durumuna düşürmektir.” Yatırım ve kişisel finans konularında 15 tane kitap yazmış olan yazar Ken Little‘a göre de “Eğer bireysel bir yatırımcıysanız bilmeniz gereken ilk şey sistemin kartları her zaman kendi lehine göre karacağıdır.”

Fakat aynı zamanda gerçekten yüz binlerce insan Borsa İstabul’da, NYSE’de ya da NASDAQ’da veya başka bir menkul kıymetler borsasında hisse senedi ticareti yapmakta ve başarılı olmaktadır. Bu işten para kazanmak ve kârlı bir sonuç çıkarmak şans işi değildir. Aksine, milyonlarca yatırımcının deneyimlediği sayısız hisse senedi döngüsünden öğrenilmiş birkaç basit prensibi uygulamaya bağlıdır.

Her ne kadar zekâ her işte bir avantaj sağlasa da yüksek IQ sahibi olmak başarılı bir yatırımcı olmanın koşulsuz ön şartı değildir.

Magellan Fonunda 1977 – 1990 arası çalışmış meşhur portföy yöneticisi, hisse senedi yatırımcısı ve Borsa’da Tek Başına; Borsayı Yenmek adlı borsa kitaplarının da yazarı olan Peter Lynch‘e göre ilkokul beşinci sınıf matematiğini yapabilecek zekaya sahip olan herkes borsayı takip edebilir.

Borsa yatırımına yeni başlayanlara tavsiyeler

Herkes zengin olmanın en kolay ve çabuk yolunu arıyor. Bizi piyangoyu tutturmaya götürecek olan gizli bir anahtar veya ezoterik bir bilgi parçasını sürekli arıyor oluşumuz galiba insanlık olarak doğamızda var.

Bazen bazı insanlar piyangoyu tuttursa veya bir yılda elindeki hisse senetlerine yatırdıkları paranın dört katını kazansalar da bu çok nadir olan bir şey zira borsada işi şansa bırakmak ya çok aptal ya da çok çaresiz insanların uygulayacağı bir strateji.

Başarıya ulaşma görevimizde genelde aradığımız ve kullanabileceğimiz en güçlü araçlar olan iki şey var; zaman ve bileşik faizin büyüsü. Düzenli yatırım yapmak, gereksiz yere finansal risk almaktan kaçınmak ve paranızın önünüzdeki yıllar boyunca sizin için para kazanmasına izin vermek, söz gelimi paradan para kazanmak ciddi gelirler elde etmenin kesin bir yoludur.

İşte size borsada yatırıma başlarken prensip edinmeniz gereken bazı ipuçları:

Uzun vadeli hedefler koyarak başlayın

Borsada ne için yatırım yapmayı düşünüyorsunuz? Paranızı nakit olarak ne zaman almanız gerek; altı ay sonra mı, bir yıl sonra mı, beş yıl sonra mı veya daha uzun bir süre sonra mı? Emeklilik için mi yatırım yapıyorsunuz yoksa üniversite ücretinizi karşılamak, ev almak, gayrimenkul işine girmek veya ailenize miras bırakmak için mi?

Yatırım yapmaya başlamadan önce amaçlarınızı ve borsa içerisinde tuttuğunuz parayı ne zaman geri çekeceğinizi belirlemelisiniz. 

 Eğer yaptığınız yatırımı birkaç yıl içerisinde geri çekecekseniz, kısa vadeli yatırımlar gibi başka bir yatırım alternatifi düşünün; borsa her an bir yerden patlamaya müsait bir yapıya sahip olduğu için paranızın ona ihtiyacınız olduğu anda elinize tam olarak döneceğinin bir garantisi yoktur.

Yatırıma başlamak için ne kadar paraya ihtiyacınız olduğunu (10 liraya bile hisse senedi ya da hisse senedi ağırlıklı borsa yatırım fonları alabilirsiniz. Bundan kastım ortaya koyduğunuz para ve kazanç beklentisidir) ve bu paraya ne zaman ihtiyacınız olduğunu bilerek hareket ettiğinizde ne kadar yatırım yapmanız gerektiğini ve yaptığınız yatırımların istenilen sonucu elde etmesi için ne kadar kâr elde etmeniz gerektiğini hesaplayabilirsiniz.

Unutmayın ki, portföyünüzün büyümesi birbiri ile ilişkili üç temel faktöre bağlıdır;

Yatırdığınız para

Paranızdan yıllık kazandığınız net kâr

Yatırımınızın ne kadar zamana yayıldığı (yıllık veya başka bir zaman periyodu şeklinde)

Bu işin ideali mümkün olduğunca erken vakitte hisse toplamaya başlamak, mümkün olan en fazla hisseyi toplamak ve risk tercihinize göre olabilecek en kârlı fiyata, en doğru zamanda satmaktır.

Risk toleransınızın farkında olun

Ris toleransı ya da risk tercihi genetik tabanlı psikolojik bir özelliktir fakat bu özelliği eğitim, gelir düzeyli ve mal varlığı gibi etmenler olumlu yönde (bunlar arttıkça risk toleransının az miktarda da olsa artar), yaş ise olumsuz yönde (Jim Cramer’ın da söylediği gibi bir insan yaşlandıkça risk toleransı azalır) etkiler.

Risk toleransınız, sizin risk altındayken ne derecede endişeli olduğunuzdur. Risk toleransı psikoloji alanında ise şöyle tanımlanır; “Bir insanın daha iyi bir sonuç elde edebilmek adına daha kötü bir sonucu deneyimleme riskini almaya olan yatkınlık seviyesidir.”

Diğer bir deyişle 1000 lira kazanmak için 100 lirayı mı feda etmeye razı olursunuz yoksa 1000 lirayı mı? Her insanın risk tolerans seviyesi farklı olduğundan bu kavram için “ideal” bir denge yoktur.

Risk toleransı denilen şey bir insanın risk tanımına da bağlıdır. Örneğin yirminci yüzyılın başında arabaya veya uçağa binmek büyük bir risk sayılıyorken bugün bu eylemler o kadar da riskli değiller. Hatta tam tersine bugünün insanı ata binmeye alışık olmadığından günümüzde ata bindiğinizde attan düşmeniz veya atın sizi üstünden atması riski daha yüksektir.

Bakış açısı, özellikle yatırım konusunda çok önemlidir. Yatırımlar hakkında bilgi dağarcığınızı genişlettikçe, örneğin; hisse senedi nasıl alınır satılır, güncel dalgalanma (fiyat değişimi) ne durumda, yatırımı paraya çevirmek ne kadar zor veya ne kadar kolay gibi hisse senedi yatırımcılığı da ilk işleminizi yapmadan önce sizin için düşündüğünüzden daha az riskli hale gelecektir. Sonuç olarak yatırım yaparken risk toleransınız değişmese bile bir şeyleri öğrendikten sonra riske bakış açınız değiştiğinden ilk yatırımınıza göre sonraki yatırımlarınızda daha az endişe duyacaksınız.

Risk toleransınızın farkında olarak sizde endişe uyandıracak yatırımlardan kaçınabilirsiniz.

Genel olarak konuşmak gerekirse sizi gece uyumaktan alıkoyacak hiçbir şeye yatırım yapmamalısınız zira endişe, korkuyu besler ve duygusal tepkileri tetikleyerek stres altındaki kişinin mantıklı kararlar almasını önler. Finansal belirsizlik dönemlerinde sakin kalmayı başarıp analitik bir karar süreci izleyebilen yatırımcılar o belirsizlikten hep galip çıkmışlardır.

Duygularınızı kontrol altına alın ve ilk önce çıkış stratejisi belirleyin

Borasada kâr elde ederek para kazanmanın önündeki en büyük engel duyguları kontrol edip mantıklı kararlar verememektir. Kısa vadede şirketlerin fiyatları tüm yatırımcıların duygularının toplamıdır. Yatırımcıların büyük çoğu bir şirket için endişe duyarsa o şirketin hisse fiyatları düşer ve aynı şekilde yatırımcıların çoğunun bir şirkete beslediği pozitif duygular hisse senedi fiyatlarını yükseltir.

Piyasa hakkında negatif düşünenlere ‘ayı’, pozitif düşünenlere ise ‘boğa’ denmektedir. Piyasanın aktif olduğu saatlerde boğalar ve ayıların sürekli devam eden savaşı hisse senetlerinin fiyatlarına iniş veya çıkış olarak yansır.

Bu kısa dönem hareketler şirketin mal varlığı ile ilgili yapılan sistematik analizlere ve mantığa bağlı olarak değil, dedikodular, spekülasyonlar ve umutlar yani duygular nedeniyle olur.

Bizim beklentilerimizden farklı oynayan hisse senedi fiyatları bizde güvensizlik ve gerginlik yaratır. Elimdeki hisseleri çıkarıp zarar etmekten kaçınmam mı gerekiyor? Elimdeki hisseler belki yeniden yükselir diye tutmam mı lazım? Elimdeki hisseden daha fazla mı satın almam lazım? Bu soruların muallakta kalan cevapları profesyonel hisse senedi yatırımcılarının dahi yaptığı hatalar arasında yer almaktadır.

Hisse fiyatları beklenilen davranışları gerçekleştirdiğinde bile akla şu gibi soru gelebilir; fiyatlar düşmeden elimdekini çıkarıp bir an önce kâr mı etsem yoksa fiyatlar daha da yükselir diye pozisyonumu mu korusam? Bu tür düşünceler özellikle piyasadaki değişimleri her an takip eden biriyseniz beyninize hücum eder ve bir karar vermenizi sağlar. Burada yapacağınız hareketi belirleyen ana etmen duygularınız olacağı için büyük ihtimalle yanlış kararı vermeniz de kaçınılmaz olacaktır.

Hisse senedi satın alırken bu hisseyi almak için iyi bir nedeniniz ve hisseyi elden çıkarmak için bu geçerli sebebe dayanan bir fiyat çıtanız olmalı. Aynı zamanda, özellikle yatırım yapma nedeniniz geçersiz hale gelirse veya beklentileriniz karşılandıktan sonra elinizdeki hisse ön gördüğünüz gibi hareket etmekten çıkarsa diye elinizdekileri nakde çevirecek bir kâr kotası da belirlemeniz mantıklı olur. Diğer bir deyişle hisse alıp işin içine duygularınızı katmadan uygulayacağınız bir strateji belirlemeden önce mutlaka bir çıkış stratejisi planlayın.

Önce temellerden başlayın

İlk yatırımınızı yapmadan önce borsa piyasasının ve piyasayı oluşturan menkul değerlerin temellerini öğrenmeye zaman ayırın. Bu konuyla ilgili eski bir deyiş vardır; burası menkul kıymetler borsası değil, bir hisse pazarı. Eğer borsa yatırım fonu (ETF) almayacaksanız pazarın bütününden çok birbirinden ayrı menkul değerlere odaklanacaksınız demektir. Tüm hisselerin tek bir noktaya doğru hareket ettiği çok nadir görülen bir şeydir. Piyasanın ortalaması 100 puan veya daha fazla bile düşse fiyatları yükselen hisseler illaki olacaktır.

Borsada ilk yatırımınızı yapmadan önce şunlar hakkında bilgi sahibi olmalısınız:

Finansal ölçüler ve tanımlar

Fiyat-kazanç oranı, hisse başına kazanç, öz sermaye karlılık oranı, yıllık büyüme oranı gibi kavramların ne demek olduklarını öğrenin. Bunların nasıl hesaplandığını bilip farklı şirketleri bu ölçütleri kullanarak karşılaştırmak hayati önem taşımaktadır.

Popüler hisse seçimi ve zamanlama metotları

Temel analiz ve teknik analizlerin nasıl yapıldığını, farklarını ve hangisinin hangi yatırım stratejisi için en iyi seçenek olacağını bilmelisiniz.

Borsadaki emir çeşitleri

Borsa emri, limitli emir, zaman koşullu emir ve yatırımcılar tarafından kullanılan diğer borsa emirlerini bilmeniz önemlidir.

Bilgi ve risk toleransı birbirleriyle yakından ilişkilidir. Ünlü hisse senedi yatırımcısı Warren Buffett’ın da dediği gibi “Risk, ne yaptığınızı bilmiyor olmanızdan kaynaklanan bir şeydir.”

Yatırımlarınızı çeşitlendirin

Warren Buffett gibi tecrübeli yatırımcılar risklerini tanımlayıp ölçmek adına mümkün olan tüm araştırmaları yapmanın özgüveniyle yatırımlarını çeşitlendirmeye gerek duymazlar. Tecrübeli yatırımcılar ayrıca pozisyonlarını tehlikeye atma olasılığı olan potansiyel risklerin hepsini tespit edebilir ve büyük bir kayıp yaşamadan tüm birikimlerini nakde çevirebilirler. ABD’li iş adamı ve sanayici Andrew Carnegie’nin meşhur bir sözü vardır “En güvenli yatırım stratejisi tüm yumurtalarınızı bir sepete koyup o sepeti çok iyi korumaktır.” Fakat unutmayın ki siz Buffett veya Carnegie değilsiniz, özellikle de ilk yıllarınızda.

Risk yönetiminin en çok kullanılan yöntemlerinden birisi yatırımlarınızı, yani portföyünüzü çeşitlendirmektir. Profesyonel yatırımcılar olabilecek muhtemel kötü bir durumda yatırımlarının hepsini etkilemesin veya etkileyecekse de farklı derecelerde etkilesin diye farklı sektörlerdeki, bazen de farklı ülkelerdeki farklı şirketlerin hisse senetlerini satın alırlar.

Diyelim ki yatırım yaptığınızda kârınızın düzenli olarak büyüyeceğini öngördüğünüz beş farklı şirkete yatırım yaptınız. Fakat ne yazık ki durumlar değişecektir. Yılın sonunda yatırım yaptığınız şirketlerden ikisi (A ve B diyelim) iyi performans gösterip %25’er kâr getirmiş olsun. Farklı endüstrilerdeki iki şirketin hisse değeri (C ve D diyelim) %10 artmış ve beşinci şirketin (E) tüm varlığı büyük bir sebepten nakde çevrilmiş olsun.

Bu durumda yaptığınız çeşitlilik yatırımınıza biraz değer kaybettirip, biraz da kazanç olarak dönse de sadece E’ye yatırım yapmış olsaydınız sonuç çok daha kötü olacaktı. Bu sebeple yatırımlarınızda çeşitlendirme son derece önemlidir.

BIST 100’de yeni yükseliş dalgası

UBS uyardı: Balon hisselerden kaçın

Emlaktan sonra otomotiv sektörü hisseleri hareketlendi

Goldman Sachs altın fiyat tahminini 2 bin dolara yükseltti

Petrol fiyatlarında sert düşüş kaygısı

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.