A1 Capital – Forex Koçu Araştırma Müdürü Kıvanç Vural Borsagundem.com okurları için sıkı bir çalışmayla Fed’i hazırladı. Tüm dünyada baskı yaratan Federal Merkez Bankası'nın neden bu kadar önemli olduğuna dair kritik ve önemli bilgileri bir yazı dizisinde topladı, yorumladı.
İşte Fed, işte dördüncü bölüm...
Fed'in Sahibi Kim? Kim, Nasıl Kontrol Ediyor?
Federal Rezerv Yasası 23 Aralık 1913'de kongreden geçtikten sonra iş sistemin yapısını belirlemeye geliyor. Yasa ile birlikte Rezerv Bank Organizasyon Komitesi kuruluyor. Komitenin amacı Fed'in 12 Rezerv Bankası'nın nerede yer alacağına, bu bankaların sorumluluk bölgelerine ve Fed'in nasıl denetleneceğine karar vermek.
20'ye yakın büyük ABD şehrinde toplantılar düzenleyen komite yerel iş adamları, bankacılar, çiftçilerle görüşüyor Rezerv Bankalar'ın hangi şehirlerde kurulacağına karar verme aşamasında. Kararı verirken şehirlerin etkin ve sağlam iletişim ve ulaşım altyapısına sahip olması, şehirlerdeki finansal sistemin sağlamlığı gibi faktörleri dikkate alıyor komite ve 1914 Nisan'da Kongre'ye Rezerv Bankaları'nın Boston, New York, Philadelphia, Cleveland, Richmond, Atlanta, Chicago, St. Louis, Minneapolis, Kansas City, Dallas ve San Francisco'da kurulmasını teklif eden raporunu sunuyor.
Yani neredeyse her gün başkanlarından gelen açıklamaların ve yorumların piyasalarda hızlı hareketler yarattığı Federal Rezerv Bankaları'nın temeli bu yasaya dayanıyor. Mesela bu satırları kaleme alırken bile piyasaya baktığımızda Dallas Fed Başkanı Kaplan ve Boston Fed Başkanı Rosengren'in bazı açıklamalar yaptığını görüyoruz.
Bu arada bu şehirlerin belirlenme aşamasında bankacılık ve finans sektörünün büyüklüğü nedeniyle New York Fed'e bazı ayrıcalıklar talep ediyor bankacılar. 20 milyon dolarlık kuruluş sermayesi ile New York Fed sistemin açık ara en büyük Rezerv Bankası ve finansal sektörün kalbinin yer aldığı Wall Street de New York'ta. Bu nedenle aralarında J.P. Morgan'ın da bulunduğu bankacılar New York Fed'in yönetimde söz sahibi olmasını ve Avrupa'daki merkez bankaları ile doğrudan muhatap olabilmesi konusunda lobi yapıyorlar fakat Kongre'de kabul görmüyor bu talep. Federal Rezerv Sistemi'nin kurulma amacı zaten parasal güç ve yetkiyi bankacıların tekelinden alıp kamuya dağıtmak ve tek bir Rezerv Banka'nın sistem üstü güce sahip olması bu amaçla pek uyuşmuyor.
Bu 12 Federal Rezerv Banka'nın bölgelerindeki bankalar tarafından ortaklaşa kurulduğunu not edelim. Yani Rezerv Bankalar'ın sahibi özel sermaye ve dokuz kişilik yönetim kurulunun altı üyesi bu ortak bankalar tarafından belirleniyor. Geri kalan üç üyeyi ise Washington'daki Guvernörler Kurulu atıyor (Board of Governors) ve Rezerv Bankaları'nın başkanları merkez tarafından onaylanıyor.
Merkez derken Washington'daki Fed'i kast ediyoruz. Rezerv Bankalar ile birlikte başkent Washington'dan bütün sistemi koordine ve kontrol edecek yedi üyeli Guvernörler Kurulu (Board of Governors) kuruluyor. Federal Rezerv Yasası'na göre merkezdeki bu yedi üyenin tamamının ABD Başkanı tarafından atanıp Kongre tarafından onaylanması gerekiyor ve biri başkan diğeri yine ABD Başkanı ve Kongre tarafından başkan yardımcısı olarak belirleniyor.
Yani özetle şöyle bir yapı ortaya çıkıyor; kendi bölgelerindeki bankaların ortaklığıyla 12 Rezerv Banka kuruluyor. Her Rezerv Banka'nın dokuz üyeli yönetim kurulu var. Bu dokuz üyenin altısı pay sahibi bankalar tarafından belirlenirken geri kalan üç üye Washington merkez tarafından atanıyor.
Tüm sistem Washington merkezdeki Guvernörler Kurulu (Board of Governors) tarafından koordine ve kontrol ediliyor. Bu Guvernörler Kurulu'nun bir başkan bir de yardımcısı olmak üzere toplamda yedi üyesi olması öngörülüyor ve tamamı ABD Başkanı tarafından belirlenip Kongre tarafından onaylanması gerekiyor. Böylece yarı özel ve yarı kamusal olmak üzere melez bir sistem ortaya çıkıyor ve sistemin iplerinin kamu tarafının ellerinde olması amaçlanıyor.
Guvernörler Kurulu'nun ilk başkanı Charles Hamlin. Yani aynı zamanda Fed'in ilk başkanı. Şu anki başkan Janet Yellen ise15'inci başkan. Başkan yardımcısı ise İsrail Merkez Bankası başkanlığı da yapmış olan Stanley Fischer.
Başkan Woodrow Wilson Federal Rezerv Yasası'nı imzaladıktan yaklaşık bir yıl sonra, 16 Kasım 1914'de bütün Federal Rezerv Bankalar açılıyor ve Fed fiilen görevine başlıyor. Bu arada tıpkı FBUS ve SBUS gibi yine 20 yıllık yetki ile kuruluyor Fed fakat 1927'de çıkan McFadden Yasası olarak bilinen bir yasa 20 yıllık sınırı kaldırıyor ve Fed'i kalıcı hale getiriyor.
İlk yıllarında herkes Fed'den mutlu. Ekonomi toparlanıyor, finansal kurumlar daha güçlü görünüyor, resesyonlar kısa ömürlü oluyor, borsalarda büyük bir yükseliş var ve herkes artık kötü günlerin geride kaldığını düşünüyor. 1927'deki McFadden Yasası'yla Fed'in kalıcı hale gelmesinin en önemli nedenlerinden biri de ekonomideki bu pozitif gelişmeler ve iyileşen refah seviyesi.
Hayat böyle toz pembe gidiyor ilk yıllarda. Ta ki 29 Ekim 1929 tarihine kadar. Kara Salı olarak da bilinen o gün ABD borsalarında büyük bir çöküş başlıyor ve ABD, tarihinin en büyük ekonomik krizi Büyük Buhran'a doğru sürükleniyor.
BÜYÜK BUHRAN NEDEN BAŞLADI? FED'İN KRİZDE PAYI VAR MIYDI? KRİZE KARŞI FED NASIL BİR POLİTİKA İZLEDİ? KRİZ SONRASI FED NASIL DEĞİŞTİ? BEŞİNCİ BÖLÜMDE