Belgin Maviş [email protected]

Ortadoğu’da sular ısınıyor (mu?)

Kasım Süleymani yeni bir dönemin ilk adımı olabilir mi?

İran ve ABD arası siyası gerilim ve baş aktörleri hakkında mini araştırmamızın ana konusu, Süleymani!

Neden önemli?

ABD’nin Süleymani’yi hedef alması ardından Ortadoğu’da dengeler nasıl şekillenecek?

ABD’nin asıl hedefi ya da amacı ne?

ABD bölgeden çekiliyor mu? Yoksa bölgeye daha sağlam şekilde yayılıyor mu?

Süleymani’ye düzenlenen saldırı ardından başlayan sürecin perde arkasında hangi unsurların dikkate alındığı ve başta Rusya olmak üzere Türkiye, İran, Avrupa ve diğer ülkelerin bakış açıları, kısa bilgi notlarıyla ele alınmıştır.

Süleymani’nin cenaze törenine kilitlenen piyasalar Tahra’nda yaşanan izdihamı ve ölenleri ve sonrasını merakla izlerken;

ABD’nin attığı adım sonrası bölge ülkeleri arasındaki gerilim piyasalarda güvenli liman arayışını ve riskten kaçışı korkularla destekleyebilir mi?

Bu sorulara net cevaplar veremesek de İran’ın bu konuda nasıl adım atacağı ve bu durumun bölge üzerindeki etkilerini ortaya koymaya yönelik çalışmamızda;

Haberlerden derlediğimiz bölgede öne çıkan liderlerin rolleri ve gelişmeleri belli bir sıralamaya göre bulacaksınız.

Ayetullah Ali HAMANEY kimdir ?

· 1939 İran doğumlu

· 1963 yılında Humeyni önderliğindeki İslami Hareket’e katıldı.

· İran İslam Devrimi sonrası Savunma Bakan Yardımcısı oldu.

· İran Irak savaşında görev aldı.

· 1981 Cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazanarak 3.İran Cumhurbaşkanı oldu.

· 1989’da Humeyni’nin vefatı üzerine dini lider seçildi.

Kasım SÜLEYMANİ kimdir ?

· 1957 İran doğumlu

· 19 yaşında Hamaney'in öğrencilerinden birinin verdiği sohbetlere katılmaya başladı. Hemen ardından Hamaney'le doğrudan bağlantı kurdu.

· Sadece birkaç yıl sonra İran İslam Devrimi gerçekleşip Hamaney liderlik koltuğuna oturduğunda, Devrim Muhafızları'nın göze çarpan isimlerinden biri olmuştu.

Seyid Hasan NASRALLAH kimdir ?

· 1960 Lübnan doğumlu

· 1975 Lübnan iç savaşında ailesinin memleketine kaçarak orada Şii Emel Hareketi’ne katıldı.

· 1982 yılında İsrail’in Lübnan’ı işgalinden sorna Hizbullah örgütüne katıldı ve İsrail’i Lübnan’dan atma amacını benimsedi.

· 1992 yılında Hizbullah’ın genel sekreteri seçildi.

Kasım SÜLEYMANİ

Geçmişi

· 1979 İran devrimi sonrası İran Devrim Muhafızları ordusuna katıldı.

· Devrimden sonra İran-Irak savaşında gösterdiği çabalarla dikkatleri çeken Süleymani, cephe gerisinde birçok operasyonu yönetti.

· 1980-1988 yılları arasında yaşanan İran-Irak savaşında aktif rol aldı.

· Irak'ın 2003'te ABD tarafından işgalinin ardından adı en sık duyulan kişilerden biri oldu.

· ABD, 11 Eylül 2001'de New York'taki saldırıdan El Kaide'yi sorumlu tutup Afganistan'a operasyon düzenleyeceğini açıkladığında, Cenevre'de, İranlı ve Amerikalı yetkililer arasında görüşmeler yapıldı.

· Kasım Süleymani'nin yönlendirmesiyle İran heyeti, El Kaide'ye ait tespit ettikleri üslerin yerlerini Amerikalılarla paylaştı. Ancak ABD'nin 2003'te Irak'ı işgali sırasında bu sınırlı işbirliği de sona erdi.

· Kudüs Gücü'ne bağlı güçler, o dönemde Irak'ta Amerikan işgaline karşı mücadele etmek üzere bir araya getirildi.

· İlk aşamada Irak'ın Sünni liderleri, İran'a karşı 8 yıl boyunca savaşmış olan Saddam Hüseyin'in devrilmesi için ABD işgaline üstü kapalı destek verseler de Hüseyin'in idamının ardından ABD'ye karşı savaşmaya başladılar.

· 2007'de iki ülke arasında bir dizi görüşme daha yapıldı .Bağdat'ta bir araya gelen Amerikalı ve İranlı yetkililer, Irak'taki mezhep çatışmalarıyla nasıl mücadele edeceklerini görüştü.

· Görüşmelere katılan eski ABD Büyükelçisi Ryan Crocker, BBC'ye verdiği bir mülakatta, görüşmelerde General Süleymani'nin oynadığı gizli rolü şöyle vurgulamıştı:

"İran temsilcisi sürekli ara verilmesini talep ediyordu. Önce sebebini anlayamadım. Ama daha sonra fark ettim, kendisinin değinmediği konularda bir şey söylediğimde Tahran'a telefon açıp soruyordu. Tahran tarafından sıkı bir şekilde yönlendiriliyordu. Telefonun diğer ucundaki kişi de Kasım Süleymani'ydi."

· ABD ve müttefikleri açısından bakıldığında İran'ın Ortadoğu'da yürüttüğü vekalet savaşlarının askeri lideriydi.

· Suriye'de ise,

Devlet Başkanı Beşar Esad'ı desteklerken Irak'taki Amerikan askerlerinin ölümünden sorumlu tutuldu.

Suriye'de yakın ilişki içinde olduğu Devlet Başkanı Beşar Esad yönetimine karşı başlayan iç savaşta, Esad'ın yanında savaşmak üzere Afganistan'dan, Irak'tan ve Lübnan'dan Şii milis güçlerini Suriye'ye gönderdi.

İç savaş boyunca birkaç kez Suriye'nin farklı bölgelerinde cephede görüldü.

Haziran 2013'te, Lübnan sınırındaki Kuseyr'in Şam ordusu tarafından ele geçirilmesi, muhaliflerin 2 yılda büyük kazanımlar elde ettiği iç savaşın seyrini değiştiren olay oldu.

Kasım Süleymani'nin burada oynadığı rol, Nasrallah'tan Hizbullah savaşçılarını Kuseyr'e göndermesini istemek oldu. Hizbullah'ın ilk kez Suriye'de aktif olarak savaştığı cephede Esad büyük bir kazanım elde etti.

Hizbullah ile ilişkisi

· Süleymani, Lübnan'daki etkinliğini, Hizbullah'ın lideri Hasan Nasrallah'la çok yakın bir ilişki kurarak geliştirmişti.

· Lübnan'da Hizbullah ile çalışan Süleymani, 2006'da İsrail'in Hizbullah'ın bir İsrail askerini kaçırdığı gerekçesiyle Lübnan'a saldırmasıyla başlayan "33 Günlük Temmuz Savaşı'nda da Hizbullah'ın eğitim ve silahlandırılması sorumluluğunu yürüttü.
· Lübnan'daki birçok siyasetçi ve uzman, Lübnan siyasetine ve İsrail'le olan çatışmalara yön veren örgütün Hizbullah olmadığını, doğrudan Kudüs Gücü ve Kasım Süleymani olduğunu söylüyor.

· İran devlet televizyonuna verdiği bir röportajda, 2006'da başlayan Hizbullah öncülüğündeki Lübnan-İsrail savaşı sırasında cepheye giderek Hizbullah savaşçılarına liderlik ettiğini söyledi.

· Filistin'de de İsrail'e karşı sert tutumuyla bilinen Hamas (İslami Direniş Hareketi) örgütüyle yakın ilişki içindeydi.

Kudüs Gücü Komutanlığı

· Doğrudan İran dini lideri Hamaney'e bağlı hareket eden Süleymani, 1998'den bu yana İran'ın ülke dışındaki askeri istihbari operasyonlarından sorumlu elit bir birim olan Kudüs Gücü'nün komutanlığını yürütüyordu.

· Kasım Süleymani'nin komutan olmasından sonra Kudüs Gücü, tüm bölgede istihbarat faaliyeti yürüten, özel operasyonlar da yapan, sadece devletlerle değil devlet dışı gruplarla da yakın ilişki geliştirerek etkinliğini geniş bir alana yayan bir silahlı güce dönüştü.

· Devrim Muhafızları Kudüs Gücü, ABD tarafından yabancı bir terör örgütü olarak kabul ediliyordu.

Aradan geçen yıllar boyunca İran'da itibarı sürekli artan, "sert yüzlü komutan" sınırları aşan üne kavuştu.

Destekçileri, Süleymani'yi ülkenin önemli muhafızlarından ve "sınır dışı direniş hattının" bekçisi olarak görüyordu.

Siyasete girme çağrılarını görmezden geldi ancak adı muhafazakar kanatta, 2021 yılında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimleri için geçti.

1980'lerde tüm bölgeyi etkisi altına alan İran-Irak Savaşı'ndan bu yana İran'ın bölgedeki güvenlik politikalarının belirlenmesinde önemli bir rol oynayan Kasım Süleymani, son 10 yılda Lübnan, Irak, Suriye, Gazze ve Yemen'de İran'ın attığı adımları yönlendirdi.

İsmail GANİ

· Kasım Süleymani'nin öldürülmesinin ardından Kudüs Gücü Komutanlığı görevine yardımcısı İsmail Gani getirildi.

· Gani'nin Kasım Süleymani'ye en yakın isimlerden biri olduğu ve 1980'li yıllarda İran-Irak savaşına katılan askerler arasında yer aldığı biliniyor.

· Gani'nin daha sonra Devrim Muhafızları'nın Afganistan, Pakistan ve Orta Asya'da faaliyetlerini yöneten isim olduğu öne sürülüyor.

· Gani'nin de Süleymani gibi İran-Irak savaşı sırasında ülkenin dini lideri Hamaney ile temasta olan isimlerden biri olduğu ve dini lidere yakın bir asker olduğu ifade ediliyor.

Süleymani neden hedef alındı ve neden önemli ?

ABD’nin 3 Ocak 2020’deki saldırısına neden olarak 29 Aralık 2019 tarihinde ABD Bağdat elçiliğini hedef alan İran destekli militanların saldırısına onay veren kişi olduğu iddia ediliyor.

ABD'nin Haşdi Şabi üslerine saldırısının ardından hafta başında ABD'nin Bağdat Büyükelçiliğini basan gruplar duvarlara "Kasım Süleymani liderimizdir" şeklinde yazılar yazmıştı.

ABD'nin Bağdat Büyükelçiliğinin belgelerine göre ise Süleymani, İran'ın Irak'taki her türlü politikasını formüle eden ve hayata geçiren kişiydi.

Not: Bush ve Obama’nın Dönemlerinde de Süleymani Dosyası ele alınmış ancak herhangi bir adım atılmamıştı..

· Trump 3 Ocak 2020’de Twitter’dan şu açıklamayı yaptı:

Süleymani'nin son zamanlarda, Irak'taki protestocular dahil, milyonlarca kişinin ölümünden sorumlu olduğuna işaret eden Trump, şu ifadeleri kullandı.

"General Kasım Süleymani, zaman içerisinde binlerce Amerikalıyı öldürdü veya ağır şekilde yaraladı. Birçoğunu da öldürmeyi planlıyordu ama yakalandı. Son zamanlarda çok sayıda İranlı protestocular da dahil olmak üzere milyonlarca insanın ölümünden doğrudan ve dolaylı olarak sorumluydu."

İran çevresindeki dar çember ve ABD askeri güçleri

Amerika Birleşik Devletleri ordusu, Süleymani'nin öldürüldüğü operasyonun ardından yaklaşık 3 bin askeri Orta Doğu'ya sevk edeceğini açıkladı.

ABD Savunma Bakanlığı'ndan isminin açıklanmasını istemeyen bir yetkili, Kuveyt'te bulanan 700 paraşütçüye takviye ve destek olmaları için yeni sevkiyat yapılacağını onayladı.

Neden Kuveyt?

Hürmüz Boğazı’nda kontrolü sağlamak, enerji koridorunu korumak ve İran üzerinde daha etkili müdahale imkanı sağlamak anlamına geliyor. Bu açıdan kritik bir lokasyon olarak görülüyor. Politik açıdan ise büyük bir gözdağı olarak karşımıza çıkıyor.

İran, ABD tarafından adeta çevrilmiş durumda

· Afganistan'ı pratik olarak işgal eden ABD, Pakistan'daki Pasni ve Yakobabad üsleri dahil dört üsse sahip olarak, İran'ı doğudan kuşatma altına alıyor.

· Birinci Körfez Savaşı'ndan sonra Kuveyt, Suudi Arabistan gibi ülkelerde üsler kuran ABD, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn gibi stratejik öneme sahip ve İran'ı güneyden kuşatan Körfez ülkelerinde de üsleri bulunuyor.

· Irak'tan çekilmeye başlayan ABD, Irak'taki askeri varlığı ile de İran'ı batıdan kuşatmış durumda. Ayrıca daha batıdaki Türkiye sınırlarında bulunan İncirlik Üssü, ABD'nin toprakları dışındaki en önemli birkaç üsten sadece biri.

Ülkelerin tepkileri

Rusya
· Rusya Dışişleri Bakanlığı, Kasım Süleymani’nin öldürülmesini, bölge çapında gerginliği artıracak "maceracı bir adım" olarak gördüklerini açıkladı.

· Rusya Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada, Süleymani’nin öldürülmesi nedeniyle İran halkına taziye iletildi.

Çin
· Çin Dışişleri Bakanlığı da Kasım Süleymani'nin öldürülmesinin ardından "İlgili tüm tarafları özellikle ABD'yi soğukkanlılığı sürdürmeye ve gerilimi tırmandırmaktan kaçınmaya çağırıyoruz." açıklaması yaptı.

Irak
· Irak Başbakanı Adil Abdulmehdi, Kasım Süleymani ve Haşdi Şabi Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi el Mühendis'in öldürülmesinin, ülkesinin egemenliğini ihlal olduğunu belirterek, saldırıyla "Irak ve bölgede yıkıcı bir savaşın fitilinin ateşlendiğini savundu.

· Abdulmehdi, yazılı açıklama yaparak Süleymani, Mühendis ve diğer yetkili isimlerin öldürülmesini şiddetle kınadı.

· 5 Ocak 2020 Pazar günü Irak Meclisi, İran Devrim Muhafızları Ordusu'na bağlı Kudüs Gücü Komutanı General Kasım Süleymani ve Haşdi Şabi Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi Mühendis’in öldürülmesinin ardından gerçekleştirdiği ilk oturumda, ABD askeri güçlerinin ülkeden çıkarılmasını istedi.

Kabul edilen yasa tasarısına göre:

· ABD ile Irak arasındaki Stratejik Güvenlik Anlaşması'nın iptal edilmesi,

· Yabancı güçlerin ülkeden çıkarılması,

· Terör örgütü IŞİD ile mücadele konusunda Koalisyon Güçleri'nin destek talebinin iptal edilmesi,

· Irak hava sahasının kullanılmasını yasaklanması ve

· ABD hakkında BM nezdinde şikayette bulunulması Irak Meclisi tarafından onaylanmış oldu.(Sözcü)

İran
· İran lideri Ayetullah Ali Hamaney, "Suçluları acı bir intikam bekliyor." ifadesini kullandı.

· Açıklamasında Süleymani'nin yakınlarına ve İran ulusuna baş sağlığı dileyen Hamaney, "Onun gidişiyle onun yaptığı iş durdurulmayacak ve yolu kapanmayacak. Suçluları acı bir intikam bekliyor." dedi.

· Hamaney, ülkede üç gün ulusal yas ilan ettiğini açıkladı.

Suriye
· Şam yönetimi, Süleymani ve İran yanlısı Haşdi Şabi örgütünün Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi el Mühendis'in öldürülmesine tepki gösterdi.

· Suriye Dışişleri Bakanlığından bir yetkili, "Süleymani ve Mühendis'in ABD'nin saldırısında öldürülmesini en sert ifadelerle kınıyoruz." dedi.

Türkiye

· Dışişleri Bakanlığı'ndan yapılan açıklamada, "Bölgede tırmanan ABD-İran gerginliğinden derin endişe duyuyoruz. Özellikle Irak’ın çatışma alanı haline getirilmesinin hem Irak’ın, hem de bölgemizin barış ve istikrarına zarar vereceği uyarısını kuvvetle tekrar vurguluyoruz" ifadeleri kullanıldı.
 
Editör : Artun Pınar

Kaynaklar

· Bbc.com

· Cnn.com

· Cnnturk.com

· Euronews.com

· Haberturk.com

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.