Adnan Salih [email protected]

Opsiyonlar genel kavramlar

Son haftalarda opsiyon stratejilerine yer vermiştim. Opsiyonlar zaman zaman spottan daha cazip olabilir, yatırımcı bu finansal varlığı kullanarak daha fazla getiri elde edebilir. Opsiyonlar Borsa İstanbul’da uzun süredir işlem görüyor. Önce Amerikan tipi ile başlayan serüven daha sonra Avrupa tipine dönüştü. Yolda hisse (pay) opsiyonları eklendi. USDTRY ve endeks opsiyonları da çeşitlendi.

Geçen haftalarda stratejileri anlatırken gelen yorumlarda opsiyonlar hakkında genel bilgi isteyen yatırımcılarımızın çoğunluğu dikkatimi çekti. Aracı kurumların bu konuda çok fazla yardımcı olmadıklarını, kaynak yaratıp eğitim vermediklerini tahmin edebiliyorum. Bunun çeşitli sebepleri arasında en başta gelen sebep opsiyon primi üzerinden komisyon alarak işlem yapılması olabilir. Ne de olsa aracı kuruma bu işlemlerin çok büyük getirisi yok. Borsanın sitesinden de bilgi almak çok zor. Sadece birtakım tanımlara yer verilmiş o kadar. Bültenleri bile incelemek oldukça zor.

Sürekli bahsedilen ve bir türlü açıklığa kavuşmayan bir tanım ile başlayalım:

Amerikan Tipi ve Avrupa Tipi opsiyon ne demek?

Amerikan tipi opsiyon alıcıya opsiyonu istediği zaman kullanma hakkı verir. Diyelim ki elinizde 3,90 kullanım fiyatlı bir USDTRY put opsiyonu var. Vadesine de 45 gün olsun. Koşulların uygun olduğunu düşündüğünüz gün bugün ise bu opsiyonu doğrudan işleme koyup doları 3,90 ile satmış olursunuz. Amerikan tipi opsiyonda vade beklemeden opsiyonu işleme koymak mümkün. Bunun avantajlı olup olmadığını ise optimizasyon programları ile bulabilirsiniz.

Avrupa tipi opsiyon ise sadece vade sonunda işleme konabilir.

Her iki opsiyon tipi de vadeyi beklemeden defalarca alınıp satılabilir.

Amerikan tipi put opsiyonu Avrupa tipine göre daha pahalı olmalıdır. Call opsiyonunda fark çok nadiren -büyük temettü var ise- olabilir.

Amerikan tipi opsiyonları fiyatlar iken CRR (Cox Rox Rubinstein) yöntemi veya analitik çözümler kullanılabilir.

Avrupa tipi opsiyonlar yaygın olarak Black-Scholes yöntemi ile fiyatlanır.

Opsiyon terimlerini İngilizceleri ile birlikte aşağıda gösterdim:

Zaman değeri * Time value

İçsel değer * Intrinsic value

Kullanım Fiyatı * Strike

Asli değerli * In the Money

Başa baş * At the Money

Asli değersiz * Out of Money

Bir opsiyonun kullanım fiyatı eğer vadeli fiyat (spot) ile aynı ise başa baş olarak adlandırılır.

Alım opsiyonu için bu terimleri grafikte gösterelim:

Satım opsiyonları için bakalım:

Call opsiyonu spot yükseldikçe kazandırır, put opsiyonu ise fiyat düştükçe kazandırır. Opsiyonların vade sonu grafiklerini inceleyelim:

Üst panel alım opsiyonları, alt panel satım opsiyonları.

Avrupa tipi alım opsiyonunun terimlerini fiyat da dahil göstermek istersek:

Fiyatlamada kullanılan Black-Scholes varsayımları aşağıdaki gibidir:

1. 1. Hisse fiyatı, Geometrik Brown Hareketi surecine uygun olarak hareket eder.
2. 2. Volatilite sabittir, opsiyonun vadesi boyunca değişmez.
3. 3. Risksiz faiz r sabittir ve tüm vadeler için aynıdır.
4. 4. Hisselerde açığa satış ve açığa satıştan elde edilen paranın kullanımı serbesttir.
5. 5. İşlem maliyeti ve vergi yoktur. Tüm hisseler mükemmel şekilde bölünebilir.
6. 6. Risksiz arbitraj imkânı söz konusu değildir.
7. 7. Hisse alım satımı süreklidir.

Bu yöntem ile elde edilen denklemi de yazalım:

Başka türlü bir gösterim de aşağıdaki gibi olabilir:

Opsiyon fiyat formülleri ise aşağıdaki gibidir:

Temettü yok ise 0 girilmelidir.

Formüller kabul etmek gerekir ki karışık. Bununla birlikte opsiyon işlemi yapmak için karmaşık matematik bilmeye hiç gerek yok. Formülleri, hesaplamaya yardımcı olacak dosyaları siz değerli okuyucularıma ben sağlayacağım.

Opsiyon risklerini de (greeks) kısaca yazalım:

Delta
Gamma
Vega
Theta
Rho

Hepsinin ne anlama geldiğini yarınki yazıda ele alacağım.

Opsiyon işlemi yapmak için sadece dört işlem bilmek ve tanımları bilmek yeterlidir.

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.