Belgin Maviş [email protected]

ABD ve Avrupa yaptırımlar konusunda ne kadar gerçekçi?

Türkiye'nin sınır güvenliğini sağlamak için başlattığı Barış Pınarı Harekâtı beşinci gününe girerken yabancı ülkelerden operasyon hakkında farklı açıklamalar gelmeye devam ediyor.

AB’deki bazı ülkelerin ambargosu ne anlama geliyor?

Kuzey Avrupa ülkelerinden Finlandiya ve Norveç Türkiye’ye silah ihracatını durdurma kararı alan ilk ülkeler oldu.

Norveç Dışişleri Bakanı Ine Eriksen, "Durumun karmaşıklığı ve hızla değişkenlik göstermesi göz önünde bulundurulduğunda dışişleri bakanlığı, ihtiyati tedbir olarak Türkiye'nin savunma malzemeleri ya da çoklu kullanım amaçlı yeni taleplerini karşılamayacak." açıklamasını yapmıştı.

Finlandiya Savunma Bakanı Antti Kaikkonen, sosyal medyadan yaptığı açıklamada, "Finlandiya, savaş halinde olan ve insan haklarını ihlal eden ülkelere savunma malzemesi satmayacak" demişti.

Fin yönetimi, Türkiye'ye yönelik silah ihracatı lisanslarının bundan sonra onaylanmayacağını, ayrıca var olan lisansların da yeniden gözden geçirileceğini duyurdu.



*Hollanda ve İsveç, AB genelini kapsayacak bir silah ambargosu talep ediyor

Hollanda Dışişleri Bakanlığı, Türkiye’nin operasyonlarının durdurma çağrısı yaparken Türkiye’ye askeri ürünlerin ihracatını askıya alma kararı aldıklarını açıklamıştı.

Hollanda yönetimi, Hollanda Dışişleri Bakanı Stef Blok'un diğer mevkidaşlarına silah satışlarının askıya alınması dahil Türkiye'ye yaptırım uygulanması çağrısı yapacağını duyurmuştu.

İsveç Dışişleri Bakanı Ann Linde, ülkesinin "AB genelinde uygulanacak bir silah ambargosu kararı” için çalışacaklarını açıklamıştı.

Türkiye'ye yaptırım dosyası ile ilgili 17 Ekim 2019 Perşembe günü de Brüksel'de bir araya gelecek olan üye ülkelerin devlet ve hükümet başkanları, AB'nin kararını açıklayacak.

Almanya ve Fransa aynı gün Türkiye'ye silah satışını askıya aldı

AB'nin kurucu üyelerinden Almanya ile Fransa, Barış Pınarı Harekatı'nın 4'ncü gününde Türkiye'ye silah satışını askıya aldıklarını duyurdu.

12 Ekim 2019 Cumartesi günü ilk açıklama Almanya'dan geldi. Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas, "Türk ordusunun Suriye’nin kuzeydoğusuna yaptığı operasyon nedeniyle, Federal Hükümet, Türkiye’nin Suriye’de kullanabileceği bütün askeri teçhizatın satışına izin vermeyecek” diye konuşmuştu.

Akşam saatlerinde de, Fransa Savunma Bakanlığı tarafından yayımlanan yazılı açıklamada, aynı gerekçelerle Türkiye'ye askeri teçhizatın satışının askıya alındığı belirtilmişti.

2018 yılı ortalama Euro/dolar paritesi 1.18 alınmıştır.

Büyük tabloya bakıldığında

İsveç merkezli Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’nün veritabanına göre 2000-2018 arasında Türkiye’nin silah ithalatının ülkeler bazında dağılımı şöyle:
(Milyon dolar)

 Tablodan görüleceği üzere AB’de Almanya hariç kayda değer bir silah ithalatı bulunmamakta.

*Almanya, AB ile iyi ilişkilerin geliştirildiği 2005-2010 döneminde Türkiye’nin en önemli silah tedarikçisiydi.

*2005 yılında Türkiye Almanya’dan, toplam ithalatın yarıdan çoğunu oluşturan silah ithalatı yaptı.

*2006 ve 2007’de de toplam silah ithalatının yarıdan fazlası Almanya’dan yapıldı.

*2010 yılından sonra Almanya, silah ithalatında yerini ABD’ye bıraktı.

*2009’da Amerika’dan sadece 11 milyon dolarlık silah alımı yapılmışken, 2011’de başlayan artış bu ülkeyi Türkiye’nin başlıca silah tedarikçisi konumuna yükseltti.

Türkiye-Rusya Yakınlaşması

* İçinde bulunduğumuz yıl S-400 alımlarına paralel olarak Rusya’nın payında büyük bir yükseliş beklenmektedir.

*12 Ekim 2019 tarihinde Milli Savunma Bakanlığı yaptığı açıklamada, "Sözleşme kapsamında S-400 Uzun Menzilli Bölge Hava ve Füze Savunma Sisteminin birinci grup malzemelerinin Mürted Hava Meydanı / Ankara'ya intikali 12 Temmuz 2019 tarihinden itibaren başlamıştır" ifadelerini kullandı. Türkiye, S-400 sisteminin satın alınması konusunda Rusya ile anlaşmaya varmıştı. Anlaşmaya göre, sistemin kontrolü Türk Silahlı Kuvvetleri'nde olacak. Anlaşmanın toplam maliyeti 2,5 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Sistemin kullanıma hazır hale getirilmesiyle birlikte Türkiye, S-400 kullanan ilk NATO üyesi olacak.

Tablo 2019 yılını kapsamamaktadır. 

Ambargoların hangi ürün gruplarında etkili olacağını görmek için; Türkiye’nin ithal ettiği silahlar tablosu:

 (Milyon dolar)

Türkiye’nin ithal ettiği silahlar arasında 7 kategori öne çıkıyor:

* Savaş uçakları    

* Zırhlı araçlar     

* Ağır silahlar

* Motorlar            

*  Füzeler            

* Sensörler

* Savaş gemileri

Bunlar Türkiye’nin ya üretemediği ya da teknolojide geri olduğu kategoriler olarak belirtiliyor. 

Türkiye 1988 yılında gayrisafi yurtiçi hasılasının yüzde 2.9’unu silah harcamalarına ayırıyordu. Bu oran aradan geçen 40 yılda azaldı: Bugün gayrisafi yurtiçi hasılanın yüzde 2.5’ini silaha ayırıyoruz. Ama oransal gerileme yanıltmasın: Gerileme, ekonomideki hızlı büyümeden kaynaklandı. Silah harcamaları aslında nominal olarak ciddi şekilde arttı. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü’ne göre Türkiye’nin silaha harcadığı para 1988’de 6.7 milyar dolardı. Bu tutar 1992’de 10 milyar doları geçti. 1997’de 13 milyar dolara, 2000’de 14.7 milyar dolara yükseldi.

* 2002-2007 yılları arasında Türkiye’nin silah harcamaları hafifçe gerileyerek 12 milyar dolara indi.

* 2009’da yeniden 13 milyar doları geçti.

* 2015’te 14.3 milyar dolara,

* 2016’da 16.6 milyar dolara,

* 2017’de 17.8 milyar dolara yükseldi.

* 2018’de ise büyük bir artışla 22 milyar dolara çıktı.

Özet olarak;

Türkiye son 20 yılda silah sanayinde iyi bir yükseliş serisi yakaladı. Öyle ki, TSK bugün silah ihtiyacının yüzde 70’ini yerli kaynaklardan karşılıyor.

AB, Türkiye'ye silah satışının ambargosunda uzlaşamadı

14 Ekim 2019 tarihinde Lüksemburg’da gerçekleşen Avrupa Birliği Dışişleri Bakanları toplantısında;

Türkiye'nin Kıbrıs açıklarında devam eden sondaj çalışmalarını bir kez daha kınadı ve Kıbrıs ile dayanışma içerisinde oldukları mesajını verdi. Türkiye'nin uluslararası hukuk çerçevesinde hareket etmesi gerektiği vurgulanırken, bu çerçevede geçtiğimiz 15 Temmuz 2019 tarihinde AB tarafından uygulanan yaptırımlar hatırlatıldı. Bu yaptırımlar 15 Temmuz 2019 tarihli habere göre:

“Yaptırımlar Türkiye’nin AB’den 2020’de alması öngörülen katılım öncesi mali yardımlarda kesintiye gidilmesini, ortaklık konseyi gibi ekonomi ve ticari ilişkilere ilişkin kurumsal ve yine üst düzey siyasi diyalogun askıya alınmasını öngörüyor. Havacılık Anlaşması müzakerelerinin de askıya alındığı belirtilirken, ayrıca Avrupa Yatırım Bankası’ndan Türkiye’ye verilecek kredi desteğinin de gözden geçirmesi talep ediliyor.

AB, Türkiye’nin en önemli ekonomi ve ticaret ortağı. Bu nedenle yaptırımların sancılı bir süreçten geçen Türkiye ekonomisini etkileyebileceği belirtiliyor. “
Olarak aktarılmıştı

Suriye’ye yapılan operasyona kınama/yaptırımlar

Toplantı sonrasında Avrupa Birliği Konseyi tarafından yapılan yazılı açıklamada, "AB, bütün bölgenin istikrarını ve güvenliğini ciddi bir şekilde bozan, daha fazla sivillerin yerinden edilmesine sebep olan Suriye'nin kuzeydoğusundaki askeri eylemi kınıyor. Bu operasyon Uluslararası Koalisyonun DAEŞ'i yenmek için bugüne kadar kaydettiği ilerlemeyi önemli ölçüde baltalıyor." ifadeleri kullanıldı.

AB'nin Türkiye'ye silah ambargosu uygulaması yönünde Almanya, Fransa, İspanya ve Avusturya'nın baskıları sonuç vermedi. Türkiye'ye silah satışının yasaklanması yönünde ortak bir uzlaşıya varılamadı.

ABD/Trump/Sert yaptırımlar neler ?

Cumhuriyetçi Senatör Lindsay Graham ve Demokrat Senatör Chris Van Hollen tarafından hazırlanan yaptırım önerisi maddeleri;

*Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay, Milli Savunma Bakanı Hulusi Akar, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez’in ABD’deki malvarlığı üzerinde yaptırımlar uygulanması

* Türk Silahlı Kuvvetleri'ne herhangi bir satış veya destek yapan yabancı unsurlara da yaptırım konulması

* Enerji ve petrol satışı konusunda Türkiye'ye ve Türkiye ile iş birliği yapan yabancı ülke ve kuruluşlara yaptırım uygulanması

* Türkiye’nin (Rusya’dan) S-400 (hava savunma sistemi) satın almasının, CAATSA’nın 231’inci madde kapsamına giren bir işlem olarak tanımlanması

* ABD ordusunun askeri servisinin yasaklanması

* Tasarıda Türk yetkililere ABD vizesi kısıtlaması

* Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın mal varlığının tespiti şeklindeydi.. 

Tasarıyı hazırlayan Senatör Graham ise önerinin 3'te 2'lik çoğunluğu elde edeceği görüşünü savunuyordu. Bu durum gerçekleşirse, seçilmesinden bu yana Trump'ın veto yetkisi ilk defa aşılacaktı...

Diğer yandan ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, bir televizyon kanalına verdiği röportajda Washington'un operasyona yeşil ışık yakmadığını söyledi.Pompeo, Ankara'nın bölgede geçerli çekincelerinin olduğunu ve ABD askerlerinin zarar görmemesi için Trump'ın onları geri çekme kararı aldığını belirtmişti..

Ve Yaptırımlar ile ilgili Trump Twitleri: 

Trump,:

* Yaptırım kapsamında çelik tarifelerinin yüzde 50'ye kadar artırılacağını,

* Yine yaptırım kapsamında bazı kişilere de yaptırım uygulanacağını ve yaptırımları içeren kararnameyi en kısa sürede imzalayacağını ifade etti.

* ABD Ticaret Bakanlığı, Türkiye arasında yürütülen 100 milyar dolarlık ticaret görüşmelerini de durduracak dedi.

Abd Haz. Bak. Mnuchın: Trump uygulamaya karar verirse yaptırımlarımız hazır dedi.

Ve son olarak; ABD yönetimi, Türkiye'nin "Barış Pınarı Harekatı" kapsamında Suriye'ye yönelik operasyonunu hedef alarak, 3 bakan ve 2 bakanlığı yaptırım listesine aldığını açıkladı..

Sonuç:

* Trump’ın açıkladığı ancak henüz imzalamadığı yaptırım listesine baktığımızda;

*  S-400 konusunda yaptırımlar

* Bankalara dair yasaklama gibi..

Öne çıkan yaptırımların olmaması olumlu ..kişilere yönelik yaptırım kararı diplomatik gerilimi artırabilir.

DoğuAkdeniz Yaptırımlarına Kısaca Göz Atalım:

Doğu Akdeniz konusundaki yaptırım kararlarına da bakıldığında Türkiye, hem Avrupa’nın hem de ABD’nin önemli bir müttefiği ve ticaret ortağı olarak görülüyor. Dolayısıyla bazı ülkelerin aşırı yaptırım istekleri doğrultusunda değil, çıkarları koruyucu bir politika ile hareket ediliyor.

Özellikle 2010 sonrası ABD ile yapılan silah ticaret hacmine bakıldığında Türkiye’nin ABD için büyük bir müşteri olduğu görülüyor. Haberlere konu olan yaptırım iddiaları ile bu silah ticaretini riske atma olasılığı iste belirsizliğini koruyor.

2019 Global Askeri Güç Endeksine göre;

1. ABD 2. Rusya 3. Çin 4. Hindistan

5. Fransa 6.Japonya 7.Güney Kore 8.Birleşik Krallık

9. Türkiye 10. Almanya

Bu listede Türkiye’nin 9.sırada bulunması da AB ve ABD’nin NATO müttefiği olduğu ülkemize uyguladıkları politikalarda önemli bir etkendir.

Son olarak;

Başta silah sözleşmeleri olmak üzere Avrupa ve Amerika için önemli bir ülke olan Türkiye ilgili ülkelerin ekonomileri açısından da oldukça öne çıkan bir pozisyonda ve kuvvetli bir alıcı konumunda.. Dolayısıyla böylesine güçlü bir pazardan vazgeçmek ve bunun maliyetine katlanmak ekonomik durgunlukla baş etmeye çalışan bu ülkeler için olukça zor görünmekte..

Alınan yaptırım ve askıya alma kararları siyasetin gereklilikleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Türkiye ile ekonomik açıdan önemli ilişkileri bulunan ABD ve AB ülkelerinin bunlardan feragat edecek bir politikayı sürdürebilme potansiyellerinin oldukça düşük ve Türkiye gibi güçlü askeri yapıya sahip ülkeyi karşılarına almayacak kadar stratejik ortak akla sahip olduklarını düşünmeyi tercih ediyoruz.

Kaynaklar
-Euronews.com
-Habertürk.com
-T24.com.tr
- İha.com.tr
-Globalfirepower.com
-Adı geçen ülkelerin resmi bakanlık siteleri

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.